Van “Wochenblatt für den Kreis Malmedy” (Weekblad voor het  arrondissement Malmedy) tot “St. Vither Zeitung” (Krant voor St. Vith):100 jaar journalistiekgeschiedenis te  
St. Vith

I. IDENTIFICATIE

Referentie :                  BE SAE, St. Vither Volkszeitung (531-X177-45 en 531-X177-55 tot 58)  

Naam :                        De verzameling staat bekend onder de naam “St.Vither Zeitung”. De publicatie werd opgericht als “ Wochenblatt für den Kreis Malmedy” en kende nadien verschillende naamswijzigingen :

- Wochenblatt für den Kreis Malmedy (januari tot juni 1866)

- Kreisblatt für den Kreis Malmedy (juli 1866 - 1905)

- Malmedyer St. Vither Volks-Zeitung  (1906-1933)

- St. Vither Volks-Zeitung (1934-1941)

- Sonntagsblatt für St. Vith und Umgebung. Beilage zur St. Vither Volks-Zeitung, St. Vith (1937)

- St. Vither Zeitung (1956-1964)

Data :                                      1866-1964

Beschrijvingsniveau : hoofdbestand

Volume :                      3 m (76 volumes)

 

II. CONTEXT

 

A. Krant en uitgever[1]

Op dinsdag 30 januari 1866 verscheen in St. Vith de eerste editie van het “Wochenblatt für den Kreis Malmedy”. Op de omslag gaf uitgever Joseph Doepgen uitleg over zijn beweegredenen om een krant uit te geven en meldde hij zijn lezers dat de redactie hun zeer dankbaar zou zijn als ze “informatieve of entertainende” artikels zouden opsturen. Het nieuwe krantje telde 4 bladzijden. De redactionele artikels verschenen enkel in het Duits; het Wochenblatt was trouwens de eerste Duitstalige krant in de “Kreis” (arrondissement) Malmedy. Aanvankelijk verscheen het krantje eenmaal per week, op zaterdagnamiddag, met uitzonderling van de eerste editie.

We weten tamelijk weinig over de uitgever. Joseph Doepgen was afkomstig van Zell an der Mosel en hij had een drukkerij in St. Vith, waarover we eveneens maar weinig met zekerheid weten. Alles wijst erop dat het ging om een klein familiebedrijf, dat tot het begin van de 20e eeuw als eenmanszaak werd gerund, eerst door Joseph Doepgen zelf en later door zijn  zonen Peter Josef (vanaf 1891) en Hermann (vanaf 1903). In 1905 werden een redacteur en hoofdredacteur aangeworven. Doepgen zag waarschijnlijk de krant als een bijkomende bron van inkomsten en als middel om zijn drukkerij bekendheid te verlenen in de “Kreis”.

Nauwelijks zes maanden na de oprichting van het weekblad kregen de lezers op de cover van nummer 22 van 23 juni 1866, het bericht dat de publicatie vanaf het begin van het derde kwartaal (1 juli dus)  het bericht “Kreisblatt für den Kreis Malmedy” zou heten. De krant werd op die manier de spreekbuis van het bestuur van de “Kreis” en dus een onderdeel van de officieuze pers.  

Waarschijnlijk brachten economische redenen Doepgen ertoe aan de overheid te vragen zijn publicatie tot “Kreisblatt” (krant van de “Kreis”) te maken. Dergelijke “Kreisblätter” konden immers officiële toelagen bekomen en toen zijn aanvraag was ingewilligd ontving Doepgen dan ook jaarlijks 100 Rijksmark, zoals voorzien voor de uitgave van officiële publicaties. Doepgen hoopte via zijn “Kreisblatt” meer abonnees en adverteerders te kunnen werven.   

De eerste uitgave met de nieuwe titel “Kreisblatt für den Kreis Malmedy” verscheen op 7 juli 1866. In een eerste fase verscheen het Kreisblatt nog steeds maar éénmaal per week, maar vanaf 2 januari 1867 waren er  “op algemene vraag” wekelijks twee edities.

De krant haalde haar inkomsten uit officiële publicaties en privé-advertenties. In 1877 bestempelde von der Heydt, de “Landrat” (arrondissementsvoorzitter), de krant als “politiek onbetekenend”. In 1873 had de krant 330 abonnees; in 1885 waren er dankzij overheidssteun reeds 492. De inwoners van de “Kreis” vonden in de krant officiële publicaties, privé-advertenties en de datums van de marktdagen. Via het “Kreisblatt” konden de inwoners op de hoogte blijven van de actualiteit en het sociale gebeuren in hun dorpen en in de hele “Kreis”. Door de publicatie van bovenlokale berichten en parlementaire verslagen haalde de krant ook de banden aan tussen de landelijke bevolking van de “Kreis” en de politieke wereld, het nationale niveau, de stad en haar cultuur.

In de lente van 1905 veranderde alles : Doepgen weigerde om de politieke berichtgeving van de Pruisische regering te publiceren en het “Kreisausschuss” (arrondissementscomité) weigerde daarop de aanvraag van de uitgever om zijn toelagen voor de uitgave van de officiële publicaties te verhogen. Doepgen verbrak daarop het contract met de overheid van de “Kreis”. Hij wendde zich tot de Katholieke Centrumpartij  (Katholischen Zentrumspartei) en verklaarde op 15 september dat hij niet langer het officiële Kreisblatt vertegenwoordigde en dus ook de officiële lijn niet meer moest volgen, maar dat hij in plaats daarvan vrij en onafhankelijk de katholieke zaak en de belangen van de plaatselijke bevolking zou gaan verdedigen.

Vanaf 25 oktober 1905 verscheen de krant onder de nieuwe titel “Malmedy-St.Vither Volkszeitung, Kreisblatt für den Kreis Malmedy, Eifeler Landeszeitung, Organ der Zentrumspartei, Druck und Verlag Hermann Doepgen”.  De toevoeging  “Organ der Zentrumspartei” (orgaan van de centrumpartij) viel weg in 1917 zonder dat daarvoor een uitleg werd gegeven. Tijdens de Belgische bezetting werd de krant onderworpen aan censuur. De lezers werden hiervan in kennis gesteld door de vermelding “ Erscheint mit Erlaubnis der belgischen militärischen Behörde” (uitgegeven met toestemming van de Belgische militaire overheid). Deze vermelding werd geschrapt vanaf 24 januari 1920. Vanaf augustus 1919 begon de krant, die aanvankelijk eentalig Duits was, ook officiële publicaties in het Frans te brengen.

Met een besluit van 24 maart 1920 verordende gouverneur Baltia dat de decreten en ordonnanties van de regering iedere zaterdag in drie kranten moesten verschijnen, waaronder de “Malmedy-St.Vither Volkszeitung”. De hoofding van de krant luidde voortaan als volgt : “Einziges deutsches Organ des Distriktes Malmedy für die Veröffentlichung der amtlichen Bekanntmachungen” (Enig orgaan voor officiële publicaties in het district Malmedy). In 1934 veranderde de benaming van de krant opnieuw en werd “St. Vither Volkszeitung”. Tot haar verdwijnen in 1944 verscheen de krant alle dinsdagen, donderdagen en zaterdagen en op zondag was er de bijlage « Sonntagsblatt für St. Vith und Umgebung. Beilage zur St. Vither Volkszeitung » (Zondagskrant voor St. Vith en omgeving. Bijlage bij de Volkskrant van St. Vith). Zo veranderde de publicatie van een weekblad in een quasi-dagblad. Na zijn overlijden op 3 november 1939 werd Hermann Doepgen opgevolgd door zijn zoon, die dezelfde naam droeg.

Doepgen verzette zich tegen de nieuwe politieke richting die na het Verdrag van Versailles werd gevolgd en hij vertolkte, ondanks de censuur, een pro-Duitse opinie en de misnoegdheid van een groot deel van de bevolking.   

Na de Tweede Wereldoorlog duurde het tot 1955 vooraleer St. Vith weer een plaatselijke krant had, opnieuw van uitgeverij Doepgen, die na de oorlog enkel nog kleine occasionele opdrachten had uitgevoerd.   

Toen de publicatie van de St.Vither Zeitung niet langer economisch haalbaar was, werd overname van uitgeverij Doepgen door een vennootschap, die in Eupen het dagblad Grenz-Echo uitgeeft, overgenomen. Vanaf 1965 luidde de hoofding van de krant dan ook enige tijd “Grenz-Echo und St.Vither Zeitung”.

Zo kwam een einde aan 100 jaar journalistieke geschiedenis van uitgeverij Doepgen. De drukkerij bleef nog actief totdat ze onder de nieuwe generatie uitbaters ten onder ging aan economische moeilijkheden.  Margrethe Doepgen-Beretz was intussen overgegaan tot de uitgave van plaatselijke tijdschriften en van boeken.

B. Het archief

Tijdens de chaos van de Tweede Wereldoorlog hadden Heinz en Hermann Doepgen, de achterkleinzonen van stichter Joseph Doepgen, het archief van de onderneming verstopt in de kelder van de uitgeverij te St. Vith. Na de Slag om de Ardennen, die de stad St Vith volledig verwoestte, groeven Heinz en Hermann het archief terug op. Na de oorlog nam Margarethe Doepgen (met haar meisjesnaam Beretz) het archief over en koesterde ze de verzameling 1868-1941 van de “Malmedy-St.Vither Volks-Zeitung” als een ware schat. Aan het begin van de 21e eeuw  deed ze pas afstand van haar verzameling, toen ze ervan verzekerd werd dat het kostbare archief enkel voor wetenschappelijke doeleinden zou worden aangewend.  

De unieke krantencollectie werd in het kader van een wetenschappelijk onderzoeksproject onder leiding van Andreas Fickers, en met de steun van de Duitstalige Gemeenschap van België, het Rijksarchief te Eupen, en de leerstoel voor hedendaagse geschiedenis van de technische universiteit van Noordrijn-Westfalen te Aken volledig geïnventariseerd.  Elk van de 7334 edities werd in een databank ingevoerd waarin men op trefwoord alle artikels kan terugvinden. In het kader van de uitwerking van deze databank werden ook drie eindejaarsverhandelingen geschreven over het “Kreisblatt” en de latere “Volkszeitung” (volkskrant). Deze werken werden in 2008 gepubliceerd in de reeks over bronnen en onderzoek in de Duitstalige Gemeenschap (Quellen und Forschungen zur Geschichte der Deutschsprachigen Belgier, 3, Brussel, 2008). Naar aanleiding van de voorstelling van dit werk op het ministerie van de Duitstalige Gemeenschap kreeg uitgeefster Margarethe Doepgen een eremedaille van de Duitstalige Gemeenschap. Na afloop van het onderzoeksproject werd de krantencollectie naar het Rijksarchief overgebracht.  

Na het overlijden van de uitgeefster, in februari 2012, besloot de familie om de naoorlogse edities van “St. Vither Zeitung” (1955-1964) naar het Rijksarchief over te brengen, waar de krant zou worden digitaliseert, zodat ze voor alle geïnteresseerde vorsers en historici online kan worden geraadpleegd.

C. Het digitaliseringsproject

Het “Kreisblatt für den Kreis Malmedy”, gesticht in 1866 en nadien bekend onder de namen “Malmedy-St.Vither Volkszeitung” ( 1905) en “St.Vither Volkszeitung” (1934) is een uitzonderlijk belangrijke bron voor heemkundig onderzoek. Als orgaan voor de officiële publicaties van de “Kreis” Malmedy speelde de krant een belangrijke politieke en informatieve rol in het Koninkrijk Pruisen, het Duitse Rijk en nadien België. Aan de hand van het “Kreisblatt” kunnen deze regimewissels en hun talrijke politieke, bestuurlijke en culturele vervlechtingen perfect worden geanalyseerd. De Duitstalige Gemeenschap verleende dan ook aan het digitaliseringsproject haar financiële steun. Begin 2013 heeft de Nederlandse firma GMS 76 volumes gedigitaliseerd. Het Algemeen Rijksarchief heeft vervolgens de scans bewerkt en voorzien van metadata. De teksten van de volumes 1955-1964 werden bovendien bewerkt met technieken voor tekstherkenning (OCR), zodat de artikels zowel op metadata als in full-tekst kunnen doorzocht worden. Dit procedé werd niet toegepast op de volumes 1866-1941, maar de zoekrobot is wel verbonden aan de bestaande thematische databank.

Het project is een gezamenlijke initiatief van de Duitstalige Gemeenschap van België, het Rijksarchief en het Fördervereinfür das Archivwesen in der Deutschsprachigen Gemeinschaft. Samen willen ze via dit project een kostbaar cultureel erfgoed van de Duitstalige Gemeenschap vrijwaren. De succesvolle afronding van het project is een toonbeeld van goede samenwerking tussen diverse instellingen.    

 


[1] Uit FICKERS, A. (uitg.), Zwischen den Zeilen. Die Geschichte des Kreisblattes für den Kreis Malmedy und der St. Vither Zeitung,1866-1940 (Quellen und Forschungen zur Geschichte der Deutschsprachigen Belgier; 3), Brussel, 2008.